ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΑΚΤΙΝΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Οι παρενέργειες προέρχονται από ιστούς και όργανα που βρίσκονται παρακείμενα της βλάβης που ακτινοβολείται.
Οι παρενέργειες μπορεί να είναι άμεσες (οξείες) ή απώτερες (όψιμες).
Παρενέργειες ακτινοθεραπείας σε καρκίνο μαστού
Οξείες παρενέργειες
Η συνηθέστερη παρενέργεια αφορά ερεθισμό (ερυθρότητα) του δέρματος, αλλαγές στο χρώμα του δέρματος και αίσθηση κνησμού που αντιμετωπίζεται με χρήση κατάλληλων κρεμών.
Ήπιο οίδημα του μαστού παρατηρείται κατά την διάρκεια της θεραπείας .
Ορισμένοι ασθενείς αναφέρουν αίσθηση μικρονυγμών στον μαστό σε ορισμένες περιπτώσεις.
Τρόποι πρόληψης των οξέων παρενεργειών σε ακτινοθεραπεία μαστού
- Χρήση κατάλληλων κρεμών τοπικά.
- Αποφύγετε την χρήση στηθόδεσμου με μπανέλες και προτιμήστε βαμβακερό μαλακό στηθόδεσμο. Περιορίστε τις ώρες που φοράτε τον στηθόδεσμο για να αποφευχθεί η τριβή του δέρματος.
- Φοράτε βαμβακερά ρούχα και εσώρουχα.
- Αποφεύγεται την έκθεση στον ήλιο της περιοχής που ακτινοβολείται.
- Αποφεύγεται την χρήση καυτού νερού κατά την διάρκεια του μπάνιου.
- Αποφεύγεται το ξύρισμα της μασχάλης.
- Χρησιμοποιείται καλή ποιότητας αφρόλουτρου ή σαπουνιού χωρίς πρόσθετα, αρώματα και χρώματα.
Όψιμες παρενέργειες
Σοβαρή παρενέργεια αφορά την μετακτινική πνευμονίτιδα, η οποία τείνει να εξαλειφθεί λόγω των εξελιγμένων τεχνικών και την χρήση γραμμικών επιταχυντών τελευταία τεχνολογίας. Τα συμπτώματα αφορούν βήχα, πυρετό, δυσκολία στην αναπνοή, εμφανίζεται μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας και αντιμετωπίζεται με φαρμακευτική αγωγή.
Οι όψιμες παρενέργειες της ακτινοβολίας στην καρδία εμφανίζονται με σκλήρυνση των αγγείων της καρδιάς (αριστερός πρόσθιος κατιόν κλάδος), αρρυθμιών ή και στεφανιαίας νόσου. Με τις σύχγρονες τεχνικές όπως DIBH τεχνική κατά την οποία η ακτινοβόληση γίνεται όταν η ασθενής είναι σε βαθιά εισπνοή, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται η καρδιά από την περιοχή ακτινοβόλησης, ελαττώνει κατά πολύ την ποσότητα ακτινοβολίας που λαμβάνει η καρδιά προστατεύοντάς την.
Η ακτινοβόληση στην περιοχή του βραχιονίου πλέγματος (σε ακτινοβόληση μασχάλης και υπερκλείδιας χώρας ) μπορεί να προκαλέσει αιμωδίες (μούδιασμα), αδυναμία άνω άκρου ή και πόνο.
Το λεμφοίδημα άνω άκρου αφορά σπάνια παρενέργεια.
Αλλαγές στο χρώμα και στην υφή του δέρματος του μαστού. Επιπλέον μπορεί να παρατηρηθεί αλλαγή του σχήματος του μαστού.
Τρόποι πρόληψης των οψίμων παρενεργειών σε ακτινοθεραπεία μαστού
Σχεδιασμός θεραπείας με οδηγό τα διεθνή πρωτόκολλα.
Χρήση τεχνικών που σκοπεύουν την προστασία των ευαίσθητων υγιών οργάνων όπως :
- η τεχνική DIBH : ακτινοβόληση μόνο όταν η ασθενής βρίσκεται σε βαθιά εισπνοή.
- IMRT/VMAT : κατανομή δόσης ακτινοβόλησης με μέγιστη προστασία υγιών ιστών.
- IGRT : λήψη εικόνας πριν την θεραπεία και επιβεβαίωση της σωστής θέσης θεραπείας και εκτέλεση μετακινήσεων εάν και εφόσον χρειάζεται.
Παρενέργειες ακτινοθεραπείας σε καρκίνο στην πυελική και κοιλιακή χώρα.
Οξείες παρενέργειες
Σε καρκίνο προστάτη, σε γυναικολογικό καρκίνο και γενικότερα σε ακτινοθεραπεία
σε νόσο που αφορά την πυελική και κοιλιακή περιοχή οι πιθανές παρενέργειες θα μπορούσαν να αφορούν : διαταραχές κενώσεων, δυσουρικά ενοχλήματα, συχνουρία, λοιμώξεις, επίταση αιμορροειδοπάθειας, ερεθισμός δέρματος περιπρωκτικής περιοχής, ναυτία και έμετοι, κόπωση, αιματολογικές διακυμάνσεις.
Η ακτινοθεραπεία στην πύελο δεν συνεπάγεται την εμφάνιση των προαναφερθέντων παρενεργειών. Εν αντιθέσει, λόγω τον προηγμένων τεχνικών ακτινοθεραπείας δεν περιμένουμε να δούμε αρκετές από αυτές και ακόμη και εάν εμφανιστούν φροντίζουμε να αφορούν ήπιες περιπτώσεις οξέων παρενεργειών.
Τρόποι πρόληψης των πρώιμων παρενεργειών σε ακτινοθεραπεία πυέλου
- Αποφεύγουμε τα όσπρια και τα ωμά λαχανικά κατά την διάρκεια της Ακτινοθεραπείας και περίπου 10 ημέρες μετά το πέρας της.
- Καταναλώνουμε τουλάχιστον 1,5-2 λίτρα νερό καθημερινά.
- Αναφέρουμε στην γιατρό μας ότι αλλαγές παρατηρήσουμε στο σώμα μας.
- Δεν αφήνουμε άδειο το στομάχι για πολλές ώρες.
- Περπατάμε καθημερινά ή ακολουθούμε πρόγραμμα ήπιας αερόβιας άσκησης,
- Καταναλώνουμε πρωτεΐνες και τροφές υψηλής διατροφικής αξίας.
- Χρησιμοποιούμε τις κρέμες που συστήνει η γιατρός μας ένα κριθεί απαραίτητο.
- Εξεταζόμαστε εβδομαδιαίο με εξετάσεις αίματος.
Όψιμες παρενέργειες
Αφορούν παρενέργειες όπως οι σεξουαλικές διαταραχές, η πρώιμη εμμηνόπαυση, απώλεια τριχών εφηβαίου, το σύνδρομο δυσαπορρόφησης, το διαρροικό σύνδρομο, η πρωκτίτιδα, το συρίγγιο, η απόφραξη εντέρου, η στένωση ουρήθρας, η ρικνή κύστη, η ακράτεια ούρων, η αιματουρία, 2 η κακοήθεια .
Τρόποι πρόληψης και Αντιμετώπισης όψιμων παρενεργειών
Ο/Η γιατρός σας είναι ο καταλληλότεροςγια να σας συστήσει προληπτικές μεθόδους αντιμετώπισής ή φαρμακευτικές θεραπείες , με σκοπό την αποφυγή εμφάνισης των παρενεργείων στο μέτρο του δυνατού.
Προεμμηνοπαυσιακές γυναίκες που χρήζουν ακτινοβόλησης στην περιοχή της πυέλου πρέπει να ενημερώνονται για τηνκατάψηξη ωαρίων και τηναναγκαιότητα της παρένθετης μητέρας σε περίπτωση που θελήσουν να τεκνοποιήσουν. Απαραίτητη η ενημέρωση των γυναικών για τα χαρακτηριστικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, ώστε να προετοιμαστούν καταλλήλως.
Η αποφυγή της πιθανής στένωσης του κόλπου, επιτυγχάνεται με την χρήση ειδικών πλαστικών διαστολέων 2-3 φορές εβδομαδιαίως.
Η γιατρός τους προτείνει σε γυναίκες που δεν είναι σεξουαλικών ενεργές. Η χρήση του ξεκινά 2 εβδομάδες περίπου μετά το πέρας της ακτινοβολίας. Η θεραπεία ορμονική υποκατάστασης βρίσκει εφαρμογή σε ορισμένους τύπους κακοηθειών της πυέλου και συστήνεται κατά περίπτωση.
Η θεραπεία θα πρέπει να γίνεται με γεμάτη κύστη προς αποφυγή κατά το μέτρο του δυνατού, παρενεργειών που αφορούν το έντερο.
Η χρήση ειδικών τεχνικών με ακρίβεια χιλιοστού (IMRT/VMAT) και η καθοδήγηση από καθημερινή απεικόνιση στην θέση θεραπείας,(IGRT), ώστε να λαμβάνει πλήρη δόση η περιοχή που χρήζει ακτινοβόλησης και ταυτόχρονα να υπάρχει η προστασία των υγιών ιστών, ελαχιστοποιούν την πιθανότητα όψιμων παρενεργειών.
Παρενέργιες από ακτινοθεραπεία κεφαλής και τραχήλου
Οξείες παρενέργειες
Οι οξείες παρενέργειες δύναται να αναπτυχθούν μετά τις 2 εβδομάδες θεραπείας ( Η θεραπεία δίδεται από Δευτέρα έως Παρασκευή) : Βλενογονίτιδα, δυσκαταποσία, ξηροστομία, βράγχος φωνής, απώλεια γεύσης, δερματίτιδα.
Αντιμετώπιση οξέων παρενεργειών
- Στενή παρακολούθηση από την ιατρό σας κατά την διάρκεια της θεραπείας και μετά το πέρας της.
- Χρήση ειδικού διαλύματος που θα σας συνταγογραφήθει.
- Αναλγητική θεραπευτική αγωγή.
- Χρήση ειδικών κρεμών/αλοιφών.
- Προτείνεται η μάσηση τσίχλας με ουδέτερη γεύση.
- Αποφυγή καυτών και πικάντικων φαγητών.
- Κατανάλωση μαλακών ή πολτοποιημένων τροφών.
- Επαρκής ενυδάτωση
Όψιμες παρενέργειες
Ίνωση μαλακών ιστών του τραχήλου, δυσφαγία, δυσκαταποσία, υποθυρεοειδισμό, ξηροστομία, επιπλοκές από την οδοντοστοιχία, όστεοραδιονέκρωση, αθηρωμάτωση.
Με την εξέλιξη των ακτινοθεραπευτικών τεχνικών οι όψιμες παρενέργειες είτε δεν εμφανίζονται πλέον ή τις παρατηρούμε σε αρκετά ηπιότερο βαθμό και σε μικρότερα ποσοστά.
Πρόληψη και αντιμετώπιση όψιμων παρενεργειών
- Χρήση ειδικών προηγμένων τεχνικών ακτινοθεραπείας μειώνοντας στο μέγιστο δυνατό την ακτινοβόληση των υγιών ιστών (IMRT/VMAT).
- Καθημερινή λήψη απεικόνισης και έλεγχος πριν την θεραπεία (IGRT).
- Χρήση γραμμικών επιταχυντών τελευταία τεχνολογίας, μηχανήματα ικανά να χορηγούν θεραπεία με ακρίβεια χιλιοστού.
- Τακτική παρακολούθηση από τον Ογκολόγο σας Παρακολούθηση από ενδοκρινολόγο υπό προυποθέσεις.
- Χρήση ειδικών τζελ και σπρέι στην στοματική κοιλότητα για την αντιμετώπιση της ξηροστομίας
- Εκτέλεση ειδικών ασκήσεων κατά την διάρκεια της θεραπείας και μετά το πέρας της.